Ken Loach heeft de sociaal realistische film op de kaart gezet. Al decennia lang gebruikt hij zijn films om sociaal en economisch onrecht aan te kaarten. Samen met zijn (vaak vaste) schrijvers en onbekende acteurs houdt hij de samenleving een spiegel voor en geeft menselijkheid een gezicht.
DE BEGINJAREN
Ken Loach werd in 1936 geboren in Nuneaton, ten noorden van Londen. Ondanks zijn passie voor film ging hij rechten studeren in Oxford. Daar gaf hij wel uitdrukking aan zijn echte ambities door voorzitter van de toneelverenging te worden. Na zijn afstuderen probeerde hij als acteur aan de bak te komen, maar hij stapte al snel over naar regisseren.
Loach kwam terecht bij de BBC. Hij was in eerste instantie afgewezen als floormanager, maar werd later wel aangenomen als regisseur. Dat vindt hij zelf nog steeds opmerkelijk en hij kan er hartelijk om lachen (zie interview over POOR COW, onderaan tekst). Loach regisseerde veel ‘live television drama’ en ontdekte dat hij hiermee ook de ‘gewone man’ kon bereiken en hem een platform kon geven. De bekendste van deze vroege televisiefilms zijn UP THE JUNCTION (1965) en CATHY COME HOME (1966). Met deze films verwierf Loach zijn reputatie als sociaal realistisch filmmaker.
CONTROVERSIËLE ONDERWERPEN
Loach was nooit bang om controversiële onderwerpen aan te snijden en taboes te doorbreken. Zo bevat UP THE JUNCTION een abortusscene en schonk CATHY COME HOME aandacht aan daklozen. Dit resulteerde zelfs in een parlementair debat over de daklozenproblematiek. CATHY COME HOME staat op de tweede plaats in de lijst van de 100 beste Britse televisieprogramma's die in 2000 werd samengesteld door het British Film Institute.
Loach kwam onder vuur te liggen wegens het grove taalgebruik en schelden in zijn films. Taalgebruik dat de – gewone - mensen die hij portretteert, typeert, maar door de Britse moraalridders niet gewaardeerd werd. Vanaf het begin werd er gescholden in zijn films. Dit werd op de spits gedreven met de release van SWEET SIXTEEN in 2002, toen de Britse filmclassificatie (BBFC) de film een 18+ meegaf wegens grof taalgebruik. Loach beschuldigde de BBFC ervan geen idee te hebben van het leven buiten Londen. “Het probleem is dat de censoren in hun eigen ivoren torentje wonen en slechts kijken naar de middenklasse" (Daily Telegraph), aldus Loach. Hij riep tieners dan ook op de wet te negeren en toch de film te gaan kijken.
STIJL
In 1967 verscheen de eerste speelfilm van Ken Loach: POOR COW. Opvallend is, dat toen al duidelijk werd dat hij zich graag met vertrouwde mensen omringt. Tot op de dag van vandaag werkt hij vaak met dezelfde schrijvers en producenten. Met de schrijver en actrice in POOR COW had hij al gewerkt in zijn TV films. In POOR COW was ook de naturalistische stijl te zien die zo kenmerkend voor zijn oeuvre zou worden. Deze stijl werd verder ontwikkeld in KES. De camera nam een observerende houding aan, waardoor de onervaren acteurs alle ruimte kregen. Loach laat zijn acteurs improviseren en geeft de voorkeur aan onbekende gezichten, wat de herkenbaarheid van zijn personages vergroot.
Tim Roth, de bekende Britste acteur, adoreerde Loach en smeekte hem om een rol maar Loach wilde geen bekende ster, dat zou de kijker maar afleiden.
KES werd zeer goed ontvangen en was een commercieel succes. Opvallend is dat de films van Loach altijd vooral Europees succes hadden en in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk minder aansloegen. In het eerste geval te ver van het bed en in het tweede juist te dichtbij..?
Zijn politieke voorkeur schoof hij nooit onder stoelen of banken en Loach geeft toe dat aan het einde van de jaren zeventig en het begin van de jaren tachtig ook voor hem persoonlijk een moeilijke tijd waren. Met Thatcher maakte Engeland een ruk naar rechts die de idealistische filmmaker maar moeilijk kon accepteren.
“Ik denk dat ik de weg en beetje kwijt was. De rauwe energie die ons in de jaren zestig inspireerde, was verdwenen. De films die we maakten waren niet scherp genoeg. Daarom ging ik documentaires maken, nadat de politieke aardverschuiving in het Verenigd Koninkrijk zich had voorgedaan” (BFI Screenonline). Maar ook hier liep hij tegen problemen aan, daar veel van zijn documentaires - over de vakbonden en de mijnwerkersopstand - werden gecensureerd.
INSPIRATIE
Pas in de jaren negentig vond Loach met HIDDEN AGENDA en RIFF RAFF zijn inspiratie weer terug. Hij wist weer wat hij wilde laten zien en waarom hij dat deed. Hij verzamelde een nieuwe generatie linkse medestanders om zich heen. De belangrijkste was Paul Laverty die zijn vaste schrijver werd. Loach heeft sindsdien ook altijd benadrukt dat zijn films een samenwerking waren en niet alleen zijn verdienste. Laverty was een mensenrechtenadvocaat die een script naar Loach had gestuurd, toen hij terug kwam uit Nicaragua, waarna ze vrienden werden. Laverty en Loach zijn sindsdien samen blijven werken. CARLA’s SONG was hun eerste film samen.
Een nieuw element dat sinds de jaren negentig - niet in de laatste plaats dankzij Laverty - in de films van Loach een plek vond was humor. Naast het puur sociaal realisme traden (melo)dramatische elementen meer op de voorgrond (zoals in MY NAME IS JOE). Deze combinatie van elementen vormt de basis van de meest succesvolle films van Loach en vestigde zijn naam. ‘Een Ken Loach film’ werd een begrip. Voor velen een aanbeveling, maar ook onderwerp van kritiek. Sommige critici merkten op dat de films van Loach steeds pessimistischer en neerslachtiger werden. Door melodrama toe te voegen liet hij het allemaal nóg erger lijken dan het eigenlijk was. Ze vroegen zich af of hij met zijn idealistische agenda zijn doel niet voorbij schoot.
BEWONDERING & KRITIEK
Internationaal ontstond er juist grote bewondering voor deze man en regisseur: er zijn maar weinig filmmakers die zo consistent zijn geweest in hun thema’s, filmische stijl en politieke overtuiging. In de jaren zestig en negentig ging het economisch voor de wind. Het is geen toeval dat juist toen zijn films zo aansloegen omdat hij opkwam voor de underdog die niet mee deelde in die welvaart. Loach en Laverty lieten zien hoe het leven is voor mensen onderaan de sociale en economische ladder.
In 2006 won Loach de Gouden Palm op het filmfestival van Cannes voor THE WIND THAT SHAKES THE BARLEY. Een film over de Ierse vrijheidsstrijd die hem het verwijt opleverde dat hij sympathiseerde met de IRA. Daarnaast werd hem antisemitisme aangewreven, omdat hij zich sterk pro-Palestina heeft geuit. Hij trok meerdere keren zijn films terug uit festivals als deze door de Israëlische staat werden gesponsord. Maar hij trok ook een film terug uit het filmfestival in Turijn toen hij erachter kwam dat de medewerkers van het filmmuseum daar niet vast in dienst waren en uitgebuit werden. Ken Loach is consequent en principieel. Op veel vlakken.
Toen hij Cinéart en Amsterdam bezocht ter gelegenheid van de release van SORRY WE MISSED YOU, weigerde Loach chique etentjes of een business class ticket. Hij kwam gewoon een broodje mee eten tijdens de lunch op het kantoor van Cinéart!
GEEN PENSIOEN
In 2009 verscheen LOOKING FOR ERIC, één van de meer commerciële films uit het oeuvre van Loach, waarin hij ook zijn passie voor sport kwijt kon. Het is één van zijn meest opgewekte films. Loach is een groot voetballiefhebber en supporter van de semiprofessionele club Bath. THE ANGELS SHARE won in Cannes de juryprijs en JIMMY’S HALL werd in 2014 genomineerd voor de Gouden Palm.
Kort daarna kondigde hij zijn pensioen aan, maar hij kwam daarvan terug toen de Conservatieve Partij de Britse verkiezingen won in 2015. Nog geen jaar later won Loach opnieuw een Gouden Palm, voor I, DANIEL BLAKE. Loach behoort hierdoor tot één van de 9 regisseurs wereldwijd die de prijs twee keer won.
In eerste instantie wis hij niet of hij na SORRY WE MISSED YOU (2019) nog een film zou gaan maken. Hij wil nog lang niet dood, omdat er nog zoveel te doen is, er zoveel verhalen te vertellen zijn, er zoveel “onrecht is waar aandacht aan moet worden besteed" (te horen in podcast uit 2020, onderaan tekst).
Hij vindt dat zijn generatie de jongere generatie excuses moet aanbieden voor de rommel waar de jongeren mee worden opgezadeld. Maar hij heeft vertrouwen in het progressieve karakter van de jeugd van tegenwoordig. Dat vertrouwen in een goede afloop zie je terug in THE OLD OAK (2023) die bijna in de bioscopen en het filmtheater te zien is.
Geraadpleegde bronnen:
BFI Online, Wikipedia, The Guardian, Daily Telegraph
Podcasts:
The Michael Anthony Show with Ken Loach (2020)
Desert Island Discs - Ken Loach (1999)
Fotografie:
Wall of Celebrities
Met zijn nieuwste film THE OLD OAK keert tweevoudig Gouden Palm winnaar Ken Loach terug naar Cannes. In een dorp dat ooit welvarend was, dreigt de laatst overgebleven pub The Old Oak te moeten sluiten. De onaangekondigde komst van Syrische vluchtelingen in het dorp brengt onrust, maar biedt ook nieuwe kansen. Na SORRY, WE MISSED YOU werkte Loach voor deze film opnieuw samen met actrice Debbie Honeywood.
SORRY WE MISSED YOU is de nieuwe film van tweevoudig Gouden Palm winnaar Ken Loach (I, DANIEL BLAKE). De film vertelt een eerlijk en ontroerend verhaal, over een gezin dat zich staande probeert te houden in het hedendaagse Engeland.
Voor de eerste keer in zijn leven moet Daniel Blake, een Engelse schrijnwerker van 59 jaar, beroep doen op de sociale hulpverlening door problemen met zijn hart. Hoewel zijn arts hem verbiedt om te werken, moet hij verplicht werk zoeken om sancties te vermijden. Tijdens één van zijn regelmatige bezoeken aan het "job center” ontmoet Daniel Rachel, een alleenstaande moeder met twee kinderen. Allebei verloren in het kluwen van de administratieve rompslomp van het hedendaagse Groot-Brittanië, proberen ze elkaar te helpen…
De film vertelt het waargebeurde verhaal van de Ierse activist Jimmy Gralton die in de jaren ‘30 voor de vrijheid van meningsuiting streed. Jimmy Gralton bouwde op het Ierse platteland een cultuurhuis waar mensen samen komen om te leren, te debatteren, te lezen en te dromen...maar vooral om te dansen en plezier te hebben. Tot afschuw van de katholieke kerk.
Het jaar 1945 betekende een mijlpaal in de geschiedenis van Groot-Brittannië. Het samenhorigheidsgevoel van het Britse volk van 1939 tot 1945 en de pijnlijke herinneringen aan de jaren tussen de wereldoorlogen, leidden tot het ontstaan van een nieuw sociaal ideaal. Ook kameraadschap werd het toonaangevend idee in deze periode. Om de sociaal-politieke verhaallijn van zijn film te vervolledigen, had regisseur Ken Loach toegang tot beeld- en geluidsfragementen van zowel regionale als nationale archieven, en tot hedendaagse getuigenissen.
Als de Schotse Robie vader wordt, zweert hij dat zijn zoon nooit het tragische leven zal kennen dat hij zelf heeft geleid. Op het nippertje ontsnapt aan een gevangenisstraf en krijgt hij een allerlaatste kans om zijn leven een positieve wending te geven. Tijdens zijn taakstraf ontmoet Robbie het drietal Rhino, Albert en Mo, die net als hij door hun criminele verleden moeilijk werk kunnen vinden. Hun reclasseringsambtenaar Henri laat hen kennismaken met de wereld van de whisky. Nooit had Robbie kunnen dromen dat drinken zo fundamenteel zijn leven kon veranderen. Zijn nieuw ontdekte talent - een verfijnde smaak en delicate "neus" - maakt het voor Robbie en zijn vrienden mogelijk een nieuwe, onverwachte weg in te slaan.
September 2001. De Britse Fergus is veiligheidsondernemer in Irak en haalt zijn boezemvriend Frankie over om voor zijn team in Baghdad te komen werken. Volgens hem de laatste kans om ‘groot geld’ te verdienen in deze steeds meer geprivatiseerde oorlog.
Eric Bishop, een postbode in Manchester, zit in de put. Zijn stiefzonen zijn betrokken bij allerlei duistere zaakjes, zijn dochter vindt hem een loser en zijn liefdesleven stelt niets voor. Zelfs de vriendschap en het goede humeur van zijn collega's, die er alles doen om hem op te beuren, helpen niet.Op een avond richt Eric zich tot zijn idool die hem vanaf een poster in zijn kamer aanstaart. Wat zou de grootste speler van Manchester United doen als hij in zijn schoenen zou staan? Eric is ervan overtuigd dat ‘King’ Cantona hem kan helpen zijn leven terug op de rails te krijgen.
Angie is jong, energiek en slim. In het verleden bracht ze niet veel terecht van haar leven, maar nu wil ze het maken. Wanneer ze ontslagen wordt bij een uitzendbureau dat arbeiders uit Oost-Europa in het Britse arbeidscircuit inschakelt, beslist ze met haar vriendin Rose om een eigen kantoor uit de grond te stampen. Langzamerhand verliest ze controle over de zaak en deinst ze niet terug voor illegale praktijken…
Ierland, 1920. De boeren verenigen zich in een leger van vrijwilligers tegen de geduchte Black and Tans, Engelse troepen die met schepen vol naar Ierland gestuurd worden om het opstandige Ierse volk te temmen. Omdat hij vindt dat het zijn plicht is, en uit liefde voor zijn land, geeft Damien zijn beginnende carrière als arts op om zich bij zijn broer Teddy te voegen in de gevaarlijke strijd voor vrijheid. De vastberadenheid van de opstandelingen brengt de Britten in een impasse en de twee partijen sluiten een verdrag om een einde te maken aan het bloedvergieten. Maar het is slechts een schijnoverwinning. De Ieren, die tot dan toe zij aan zij streden, keren zich tegen elkaar en er ontstaat een burgeroorlog: families worden uit elkaar gerukt; broers worden vijanden.
Casim, een emigrant van de tweede generatie, werkt als DJ in een hippe discotheek in Glasgow. Hij droomt ervan zijn eigen club te hebben. Zijn ouders, praktiserende moslims, hebben beslist om hem uit te huwelijken aan zijn nicht, Jamine, die binnenkort uit Pakistan overkomt. Maar ondertussen wordt Casim verliefd op Roisin. De knappe Roisin is muzieklerares. Ze is jong, intelligent, vastberaden en vrijgevochten en totaal anders dan de vrouwen die Casim tot dan toe ontmoet heeft.
