SERAING
Jean-Pierre Dardenne werd in 1951 geboren, Luc in 1954. De broers groeiden op in Seraing, een industriële voorstad van Luik. Het is een middelgrote stad die veel zware industrie kende en daarmee exemplarisch is voor de problemen die daarmee gepaard gaan. Werkloosheid, immigratie, illegaliteit en armoede. Thema’s die in het werk van de Dardennes steeds terugkeren.

“Seraing is een soort Hollywood voor ons. Het is een stadje met een zeer diverse samenstelling, waar veel kwetsbare mensen wonen met allerlei sociaal-economische problemen. Er bevindt zich een overvloed aan interessante verhalen en locaties om inspiratie uit te putten.”

De personages in de films van de Dardennes verkeren veelal in een lastig parket en staan voor moeilijke keuzes. Ze zoeken naar hoop en een betere toekomst. De broers nemen met hun films duidelijke standpunten in en worden gedreven door de hoop op een beter bestaan van het individu dat door de samenleving in het nauw wordt gebracht.

CARRIÈRE
Jean-Pierre studeerde dramatische kunsten in Brussel. Luc studeerde filosofie en sociologie. Jean-Pierre kreeg les van regisseur en dichter Armand Gatti, die de broers ertoe aanzette samen te gaan regisseren.

In de jaren zeventig maakten de Dardennes hun eerste films. Dat waren documentaires rond maatschappelijke thema’s. Halverwege de jaren tachtig stapten ze over naar speelfilms. Het eerste resultaat daarvan was FALSCH in 1987, een bewerking van een toneelstuk rond de laatste overlevende van een Joodse familie die werd uitgeroeid door de Nazi’s. In 1992 volgde JE PENSE À VOUS. In deze eerste speelfilms is de stijl die we nu van de Dardennes kennen nog niet uitgekristalliseerd, maar met LA PROMESSE in 1996 kreeg die stijl definitief vorm.

“Wat we leerden van ons werk met documentaires was dat het leven geleefd wordt en wij het vastleggen. Dat gevoel wilden we ook in onze speelfilms leggen, je realiseren dat het leven zich al voltrok voor de camera begon te draaien”, aldus Luc Dardenne.

Met LA PROMESSE werden de Dardennes internationaal opgemerkt en de film werd geselecteerd voor de Quinzaine des Réalisateurs van het Filmfestival van Cannes. In België won de film belangrijke prijzen op de festivals van Brussel en Namen. De broers werden snel toonaangevende namen in de arthouse en wereldcinema.

In 1994 waren de broers hun eigen productiehuis Les Films du Fleuve begonnen, waarmee ze hun eigen films produceerden, maar ook kans gaven aan andere filmmakers om projecten te realiseren.

In 1999 wonnen de Dardennes met ROSETTA een eerste Gouden Palm op het Filmfestival van Cannes. Hun status als boegbeelden van de Belgische cinema was daarmee definitief bevestigd. Ook de acteurs waar de Dardennes mee werkten deelden mee in het succes. Jérémie Renier (LA PROMESSE) werd een grote ster van de Franse cinema, en keerde regelmatig terug in de films van de broers. De Belgische actrice Émilie Dequenne won in Cannes de prijs voor Beste Actrice voor haar rol in ROSETTA. Acteur Olivier Gourmet werd bekroond op het filmfestival van Cannes met de prijs voor de Beste Acteur voor zijn rol in LE FILS. (2002).

SUCCES
De films van Jean-Pierre en Luc Dardennes waren op talloze festivals te zien en vielen veelvuldig in de prijzen, maar het Filmfestival van Cannes speelt een speciale rol in het succes van de broers. In 2005 wonnen ze met L’ENFANT opnieuw de Gouden Palm en daarmee behoren ze tot het selecte gezelschap dat meerdere Gouden Palmen heeft gewonnen. Bovendien zijn het de enige Belgische films die een Gouden Palm hebben gewonnen. In 2008 won LE SILENCE DE LORNA de prijs voor het beste scenario en in 2011 haalde LE GAMIN AU VÉLO de Grand Prix van Cannes binnen.

In 2014 verscheen DEUX JOURS, UNE NUIT met een hoofdrol voor de Franse ster Marion Cotillard. Zij werd voor haar rol als fabrieksarbeidster die haar baan probeert te behouden, genomineerd voor Beste Actrice bij de Oscars. Het was voor het eerst dat de Dardennes met zo’n grote ster werkten. Meestal werken ze juist met jong en onbekend talent.

Adèle Haenel speelde de hoofdrol in LA FILLE INCONNUE (2016). De film, over een huisarts die de dood van een naamloze jonge vrouw onderzoekt, werd genomineerd voor een Gouden Palm. In 2019 wonnen de Dardennes met LE JEUNE AHMED, een film over een geradicaliseerde moslimtiener, de prijs voor de Beste Regie in Cannes.

Les Films du Fleuve, het productiehuis van de broers, is een vaste waarde in het Europese filmlandschap geworden. Dat is niet alleen het resultaat van de films van de Dardennes, maar ook van de talloze projecten en regisseurs door het bedrijf ondersteund worden. Filmmakers als Jacques Audiard, Mohamed Ben Attia, Nabil Ben Yadir, Mahmoud Ben Mahmoud, Stijn Coninx, Cédric Khan, Ken Loach en Cristian Mungiu hebben met Les Films du Fleuve gewerkt. Een opvallende naam in dat lijstje is die van Ken Loach. Ook Loach is meervoudig Gouden Palmwinnaar, maar vooral ook een filmmaker die zich op hetzelfde social-realistische en maatschappijkritsche vlak begeeft.

(SAMEN)WERKEN
“Iedere ochtend dat we draaien, oefenen we op locatie met de acteurs. We repeteren niet de dialoog, alleen de bewegingen en het ritme. En we besluiten waar we de camera neerzetten; vaak is dat afhankelijk van hoe de acteurs zich bewegen en waar ze stil staan. We moeten dat voor ons zien gebeuren om het te kunnen plannen. We moeten de beweging oefenen, zodat de acteurs prominent aanwezig kunnen zijn. Daardoor is het publiek zich tijdens een scène niet bewust van iemand achter de camera die de handeling stuurt als een poppenspeler”, aldus Jean-Pierre Dardenne.

De Dardennes zijn een begrip, ze werken op een unieke manier samen. Co-regisseren vereist een eigen manier van werken. Terwijl de ene broer op de set met acteurs en technici in de weer is, bevindt de andere broer zich achter de videomonitor. Na de eerste take bekijken en bespreken ze samen het resultaat. “Het kan zijn dat er veranderingen nodig zijn op basis van wat we zien, en dan kan het zijn dat we één of twee scènes verder van plek wisselen. Aangezien onze takes vaak behoorlijk lang zijn, kan het zijn dat degene achter de monitor het ritme beter aanvoelt dan degene op de set, al geldt dat dan niet zo zeer voor het acteren.” Deze manier van werken verklaart de directheid van een Dardennesfilm. De aanwezigheid van de filmmaker dichtbij de acteur zie je terug op het witte doek.

Aan Verascoop maakten de broers duidelijk dat ze tijdens het maken van een film volledig één zijn: “We hebben geen meningsverschillen over de films die we maken, anders zouden we niet kunnen samenwerken” (Jean-Pierre). “We hebben dezelfde stijlvoorkeuren en we vullen elkaar aan” (Luc).

Déborah François, de actrice die als 17-jarige de hoofdrol speelde in L’ENFANT maakte duidelijk dat het voor een onervaren acteur best moeilijk kan zijn om met de broers te werken: “Ze leggen nooit iets uit over de psychologie van je personage. Je mag hen er ook niet naar vragen. Daardoor weet je nooit of je het goed doet. Maar als ze niet tevreden zijn, dan zeggen ze dat. Volgens hen moet je de dingen in je buik kunnen voelen.”

KENMERKEN
Films van de Dardennes hebben een aantal kenmerken. Visueel is dat het meest evident in de hand-held cinematografie. De films maken deel uit van een uitgesproken moreel universum en hebben een bedrieglijk onopgesmukte stijl.

“Wij blijven in Seraing. We werken met lokale geschiedenissen, maar de verhalen zijn universeel en zouden zich overal kunnen afspelen”, aldus Jean-Pierre Dardenne.

Jean-Pierre en Luc zijn meesters van de realistische en humanistische cinema. Ze tonen op een naturalistische wijze het leven van de arbeidersklasse in België. De films draaien om de ervaringen van de personages en de keuzes die ze maken. Het worden herkenbare mensen die je als kijker kunt begrijpen. Ook als de personages zich in situaties bevinden die je niet meteen herkent, zijn het vaak situaties in alledaagse levens waarbij je je als kijker al snel afvraagt ‘wat zou ik doen’?

In de films van de Dardennes is het leven vaak letterlijk en figuurlijk rauw. Door te filmen in en om Seraing is de sfeer meteen duidelijk en eenduidig. Maar gelukkig is het niet altijd grauw: In LE GAMIN AU VÉLO scheen de zon! De zon kan letterlijk en figuurlijk doorbreken.

“Het klopt dat onze films zich vaak in een ruige omgeving afspelen. De stijl van de films is rauw. Maar in LE GAMIN AU VÉLO herkennen we delen van LE FILS (2002), en dat geeft de film warmte. Diep van binnen is dat waar we van overtuigd zijn, dat we gered kunnen worden”, aldus Jean-Pierre Dardenne.

Die redding is een herkenbaar concept in de films van de Dardennes. De omgeving waarin de protagonisten zich bewegen is hard en hun strijd om te overleven zo prominent dat redding zoiets simpels kan zijn als het tegenkomen van menselijke goedheid. Dat klinkt haast religieus, maar is juist geworteld in die rauwe realiteit van het (over)leven.

Natuurlijk licht en het gebrek aan specifieke filmmuziek versterken de herkenbaarheid van het dagelijks leven waar de broers ons deel van laten worden.

Het bewegelijke camerawerk en het fysieke acteren maken deel uit van een cinematografische traditie van realisme met een spirituele diepte. De Dardennes hebben Roberto Rossellini’s GERMANIA ANNO ZERO uit 1948 hun grootste voorbeeld genoemd. UN ENFANT werd regelmatig vergeleken met Robert Bresson’s PICKPOCKET uit 1955. De sociaal-realistische traditie is bij de Dardennes (en Ken Loach) in goede handen!

Geraadpleegde bronnen: The New York Times, Focus on Belgium, Verascoop, Dmagazine, Bright Wall/Dark Room, Indiana University Cinema, Les Films du Fleuve, The Independent, Filmjourney, ICA, Harvard Film Archive, No Film School

Fotografie: Fabrizio Maltese