Céline Sciamma is één van de toonaangevende Franse regisseurs en scenaristen van dit moment. In haar films zijn gender en seksualiteit belangrijke thema’s. Ze spreekt zich duidelijk uit over the male gaze en biedt de kijker een female gaze.
JEUGD & OPLEIDING
Céline Sciamma werd geboren op 12 november 1978 in een welgesteld gezin van Italiaanse origine. Ze groeide op in een voorstad buiten Parijs. Voordat ze naar La Fémis ging, de belangrijkste Franse filmschool, studeerde ze literatuur. Daar leerde ze ook scenario schrijven.
Van jongs af aan was ze een fervent lezer en als tiener raakte ze geïnteresseerd in film. Niet alleen schrijft ze alle scenario’s van haar eigen films, maar ze maakt ook indruk met de scenario’s die ze voor anderen schrijft.
“Geef me leven en ik zal het ten volle benutten.”
Sciamma maakte haar eerste speelfilm als regisseur zonder enige ervaring op dat vlak. Ze had al wel korte films geschreven, maar nog niet zelf verfilmd. In haar vroege films staat de jeugd centraal, frisse verhalen die niet zwaar op de hand worden. Haar debuut was NAISSANCE DES PIEUVRES (WATER LILLIES) in 2007. In deze film onderzoekt ze het moment waarop een jong meisje zich bewust wordt van haar verlangens. In haar tweede film, TOMBOY (2011), doet een jong meisje zich in haar nieuwe buurt voor als jongentje. In BANDE DE FILLES (GIRLHOOD) (2014) sluit een 16-jarige meisje zich aan bij een groep vrijgevochten meiden en wordt ze deel van de bende om haar jeugd ten volle te kunnen beleven.
Céline Sciamma schreef het script voor WATER LILIES als deel van haar afstudeeropdrachten voor La Fémis. Acteur, schrijver en regisseur Xavier Beauvois was voorzitter van de commissie die haar werk moest beoordelen en kan als haar mentor worden beschouwd. Beauvois overtuigde Sciamma ervan haar eerste film te gaan maken. Een jaar na haar afstuderen begon ze te draaien.
CARRIÈRE
WATER LILIES werd geselecteerd voor het Un Certain Regard-programma van het filmfestival van Cannes. De film werd ook genomineerd voor drie Césars: Sciamma voor het beste debuut en de actrices Adèle Haenel en Louise Blachère werden beiden genomineerd als meest veelbelovende actrice.
Sciamma maakte duidelijk indruk met haar debuutfilm als regisseur en vanaf dat moment ontwikkelde ze haar eigen stijl. Ze bleef films maken over meisjes en vrouwen, vaak op het moment dat zich grote veranderingen in hun bestaan aandienen.
In 2009 regisseerde Sciamma haar eerste korte film, PAULINE. De film kwam tot stand als onderdeel van een programma van de Franse overheid tegen homofobie. Het programma bevatte vijf films. TOMBOY volgde en maakte genderidentiteit bespreekbaar; dit is typerend voor het universum dat Sciamma geschapen heeft. Daarin is er ruimte voor thema’s die hun plek in de maatschappij nog moeten vinden, of veroveren.
TOMBOY werd op Franse scholen vertoond als onderdeel van een educatieprogramma. De film won op het festival van Berlijn de juryprijs bij de Teddy Awards, het programma voor films met een homoseksueel thema. De film viel ook op een groot aantal andere Gay & Lesbian filmfestivals in de prijzen.
GIRLHOOD werd geselecteerd voor de Quinzaine des Réalisateurs van het filmfestival van Cannes. De film was ook te zien op een groot aantal andere filmfestivals, waaronder Toronto en Sundance. In interviews gaf Sciamma aan dat GIRLHOOD haar laatste coming-of-age film zou zijn en ze de film samen met WATER LILIES en TOMBOY als een trilogie beschouwde.
“Het spreekt vanzelf dat ik geen verhaal kan vertellen over hoe het is om een zwart meisje te zijn, maar misschien kan ik wel iets anders vertellen. GIRLHOOD gaat er niet over hoe het is een zwart meisje te zijn, maar gaat erover hoe het is een meisje te zijn.”
Tussen het regisseren (en schrijven) van haar eigen films door, blijft Sciamma scenario’s schrijven voor andere regisseurs. Sciamma had het werk van André Téchiné sinds haar jeugd bewonderd en werd door hem gevraagd om samen het script te schrijven voor QUAND ON A 17 ANS (2016). Via een omweg schreef Sciamma daarmee eigenlijk toch weer een coming-of-age verhaal. Nu ging dat echter over een (homoseksuele) jongen.
Ook in 2016 schreef Céline Sciamma het scenario voor de bejubelde animatiefilm MA VIE DE COURGETTE (MIJN NAAM IS COURGETTE) (2016). In deze hartverwarmende film komt het jongentje Courgette na het overlijden van zijn moeder in een opvanghuis met andere kinderen terecht. De film werd genomineerd voor een Oscar. Voor Jacques Audiard schreef Sciamma mee aan LES OLYMPIADES (2021). Een film waarin drie meisjes en een jongen vrienden of geliefden zijn, of allebei.
In haar werk voor anderen bleef Sciamma dicht bij de wereld van jongeren, maar met haar volgende eigen project sloeg ze een andere weg in. PORTRAIT DE LA JEUNE FILLE EN FEU (2019) is een kostuumdrama waarin andermaal Adèle Haenel een hoofdrol speelt. Sciamma en Haenel hadden, sinds ze samen WATER LILIES maakten, een relatie gehad. Dit werd door Haenel publiekelijk erkend in haar speech bij de Césars in 2014. Tegen de tijd dat de opnames voor de nieuwe film begonnen, was de relatie ten einde, maar de verstandhouding goed. Het leverde een modern meesterwerk op die werd overladen met prijzen. De film ging in première op het filmfestival in Cannes en won daar de prijs voor het beste script en de Queer Palm.
PORTRAIT DE LA JEUNE FILLE EN FEU
“Het kloppende hart van de film is het feit dat ik een liefdesverhaal wilde maken, een film die een liefdesverhaal vertelt en stap voor stap laat zien hoe het is om verliefd te worden en die tevens de reikwijdte van een liefdesverhaal laat zien – de film is opgebouwd rond deze twee ideeën, deze twee uitgangspunten.”
Aan het einde van de 18e eeuw krijgt kunstenares Marianne de opdracht om stiekem het huwelijksportret van Heloïse te schilderen. Heloïse wil echter helemaal niet trouwen. De aantrekkingskracht tussen de twee vrouwen groeit en de liefde ontvlamt. Sciamma speelde met filmconventies en leverde een unieke film af. Ze probeert verlangen op beeld vast te leggen. Hoe ontstaat verlangen? Hoe groeit het?
“We hebben het idee dat je mogelijkheden moet scheppen. Je moet nieuwe scènes, nieuwe beelden, nieuwe vormen van plezier creëren. Ik heb over de kusscène maanden lang nagedacht. Ik had een lijst met verschillende mogelijkheden en vroeg me af hoe ik de choreografie van een kus kon vernieuwen. Wat iedereen zich herinnert is hoe je tot elkaar komt, maar de cinema moet nieuwe beelden bieden, nieuwe herinneringen creëren. Ik had een lijst met allerlei choreografische mogelijkheden en bedacht me toen, ‘als we nou een sluier of shawl verwijderen, zoals sommige mensen hun bril afzetten voordat ze kussen…?. Ik wilde dus op die manier nieuwe beelden scheppen. Opeens heb je dat idee van een kus met een shawl of sluier en dat stuurt dan veel van wat ervoor en erna komt. Dus… hoe toon je een scène met de eerste kus? Hoe kun je als kijker het gevoel hebben dat je voor het eerst een kus gadeslaat?"
FEMALE GAZE
In PORTRAIT DE LA JEUNE FILLE EN FEU onderzoekt Céline Sciamma de zogenaamde ‘female gaze’, een concept waarin alles binnen de film dient ten behoeve van de behoeftes van de vrouwelijke maker, personages en kijkers. De logische tegenhanger van de ‘male gaze’, die benadrukt hoe we films (en vrouwen) vaak door de ogen van (heteroseksuele) mannen zien. We zijn decennialang gewend met deze blik te kijken. Sinds #metoo wordt deze manier van kijken duidelijker herkend. Dat is niet per definitie slecht, maar filmmakers als Sciamma benadrukken dat als er een ‘male gaze’ bestaat, er ook een ‘female gaze’ moet bestaan. En die kan zij bieden. In PORTRAIT DE LA JEUNE FILLE doet ze dat meteen op verschillende fronten. Niet alleen zien we vrouwen door de ogen van een vrouwelijke filmmaker, maar de twee vrouwen die de spil van de film vormen, kijken en observeren elkaar en nemen de kijker mee in het gevoel dat dat los maakt.
“We willen dat het hart van mensen gebroken wordt en ze over zichzelf nadenken, maar van de ervaring van een sterk liefdesverhaal wel kunnen genieten. Maar de film gaat ook over de herinnering aan een liefdesverhaal. Het gaat over het heden, het ontstaan van verlangen, maar gaat ook over wat er overblijft van een romance. Er zijn twee tijdlijnen die aaneengesloten zijn en elkaar besmetten. We proberen een andere invulling van de liefde te geven. Daarin gaat het niet over bezit of eeuwige liefde of dood of de eeuwigheid of wat dan ook. Het gaat eerder over liefde als een dynamiek die alleen maar kan groeien.”
UNIEK FEMINISME
“Ik hoop dat het een arthouse WONDER WOMAN is!" (Céline Sciamma over PORTRAIT DE LA JEUNE FILLE EN FEU in een interview met de VPRO). Het werk van Sciamma is sterk minimalistisch. Opvallend zijn het gebrek aan dialoog en een zeer gestileerde mise-en-scène. Verder valt in het werk van Sciamma de keuze voor muziek op. Iedere film heeft een verrassende en vernieuwende soundtrack, waarin ze regelmatig samenwerkt, en nog steeds, met de artiest Para One. Thematisch zijn genderidentiteit en seksuele identiteit onder meisjes pijlers van haar werk. Zelfs de volwassen vrouwen in PORTRAIT DE LA JEUNE FILLE EN FEU ontdekken samen wie ze zijn en wat ze voelen. Alsof ze jonge meisjes zijn.
“Men blijft tegen me zeggen: 'Je houdt niet van jongens!' Dan zeg ik: 'Wow, nee, maar jij bent er niet aan gewend dat ze geobjectiveerd worden in films, terwijl vrouwen zo vaak geobjectiveerd worden in films en dat kan je niet schelen.'"
Céline Sciamma is een feminist. Ze vindt haar eigen, unieke manier om dat feminisme te uiten in haar werk. Ze was één van eersten die zich aansloot bij de ‘5050 by 2020’ beweging, een groep professionals uit de Franse filmindustrie die gendergelijkheid in de filmindustrie nastreeft. Deze beweging richtte zich vooral op de Franse cinema en voert discussie over de verdeling van macht en vindt dat gelijkheid het machtsevenwicht herstelt. In Frankrijk is de schokgolf die met de aanklachten tegen Harvey Weinstein de wereld over ging een relatief klein golfje gebleven. De nadruk ligt daar eerder op de herverdeling van macht dan op het machtsmisbruik dat de #metoo-beweging voedt. Bij de première van PORTRAIT DE LA JEUNE FILLE EN FEU op het filmfestival van Cannes droegen zowel Sciamma als Adèle Haenel een 50/50-pin ter ondersteuning van de beweging.
In 2018 was Céline Sciamma mede-organisator van een vrouwenprotest tegen ongelijkheid in de filmbranche op het filmfestival van Cannes. Talloze bekende vrouwen lieten van zich horen tijdens dit protest, waaronder Agnès Varda, Ava DuVernay, Cate Blanchett en Léa Seydoux.
Bij de uitreiking van de Césars in 2020 liepen zowel Adèle Haenel als Céline Sciamma de zaal uit, nadat Roman Polanski, aangeklaagd voor seksuele handelingen met een minderjarige, de César won voor beste regisseur.
“Ik denk dat films politiek zijn. Degene die niet opzettelijk politiek zijn, zijn het ergst en dragen de ergste politiek uit“.
PETITE MAMAN
Sciamma’s vijfde film was na TOMBOY haar tweede film die in première ging op het filmfestival van Berlijn, de Berlinale in 2021. Met PETITE MAMAN keert Sciamma terug naar de jeugd. De kracht van herinnering en verbeelding worden op een unieke manier verkend. Met een magisch realistisch randje.
In de film heeft de acht jarige Nelly net haar grootmoeder verloren. Het huis van oma moet worden leeggehaald. Nelly verkent de omgeving waar haar moeder, Marion, opgroeide en de boomhut bouwde waar ze zoveel over heeft gehoord. Op een dag vertrekt haar moeder plotseling. Dan ontmoet Nelly in het bos een meisje van haar eigen leeftijd dat een boomhut aan het maken is. Haar naam is Marion.
Berlinane-directeur Carlo Chatrian was blij dat Sciamma de film daar graag wilde vertonen: “PETITE MAMAN werd niet alleen gemaakt tijdens de pandemie, hij werd door de pandemie mogelijk gemaakt, omdat Sciamma tijd had om een persoonlijk verhaal te maken. Het is een kleinere film, die desalniettemin ambitieus is en kinderen een stem geeft”. Vanzelfsprekend vanuit een vrouwelijk perspectief. Desalniettemin is het idee voor de film ontstaan tijdens het proces waarin ze PORTRAIT DE LA JEUNE FILLE EN FEU maakte.
"PETITE MAMAN is designed to stay in your mind. […] Cinema is a collaboration with the viewer, we have a collaborative gaze. […] The film gives room for your own story to be looked at; the meaning of a film is yours. We can all reflect and change perspective. It is not about what it means to me."
In de film vervolgt ze haar onderzoek naar de verschillende ‘gazes’ die film kan bieden. Een onderzoek dat ze ongetwijfeld in haar aankomende films zal blijven vervolgen.
Geraadpleegde bronnen: Peoplepill, Collectif5050, Girls in Film, Wikipedia, The Guardian, Unifrance
Podcasts:
Podcast IndieWire on Céline Sciamma
Trailer van podcastserie 'Podcast of a Lady on Fire'
Cineville podcast aflevering over Céline Sciamma en Portrait
Soundtracks:
PORTRAIT DE LA JEUNE FILLE EN FEU
GIRLHOOD
Fotografie:
Alexandre Guirkinger
Na PORTRAIT DE LA JEUNE FILLE EN FEU komt Céline Sciamma terug met PETITE MAMAN. Een film waarin de regisseur terugkeert naar haar roots voor een coming-of-age verhaal waarin de grenzen tussen heden en verleden vervagen.
1770. Marianne is schilder en moet het huwelijksportret van Héloïse schilderen, een jonge vrouw die net het klooster verlaten heeft. Héloïse weigert de poseren als verzet tegen haar lot als echtgenote. Marianne zal dus in het geheim moeten schilderen. Voorgesteld aan Héloïse als gezelschapsdame bekijkt Marianne haar.
Het dagelijkse leven van de 16-jarige Marieme wordt op verschillende manieren beknot. Door de sociale controle in de wijk, door de wet van de jongens en door de onmogelijke situatie op school. Haar ontmoeting met drie vrijgevochten meisjes verandert alles. Zij dansen, vechten, praten luid en lachen met alles. Marieme wordt Vic en wordt lid van de bende om haar jeugd voluit te beleven.
Het 10-jarige meisje Laure verhuist met haar ouders en zusje Jeanne naar een stadje aan de buitenrand van Parijs. Tijdens de zomervakantie, wanneer alle kinderen uit de buurt buiten spelen, voelt Laure zich buitengesloten. Totdat ze Lisa, ook 10 jaar, ontmoet. Vanaf hun eerste gesprek is Lisa ervan overtuigd dat Laure een jongen is. De jongensachtige Laure gaat hierin graag mee en stelt zich voor als Michael. Lisa introduceert Michael bij de kinderen uit de buurt en al snel is ‘hij’ één van hen. Naarmate de zorgeloze zomer ten einde komt wordt het steeds gecompliceerder voor Laure om haar geheim te bewaren.
Een zinderende zomer in Parijs. Marie, Anne en Floriane wonen in dezelfde wijk. Hun wegen kruisen elkaar bij het zwembad, waar gevoelens van liefde en verlangen voor het eerst naar boven komen. Floriane weet dat ze mooi is en maakt daar gebruik van. Alle meisjes haten haar maar bij de jongens is ze erg populair. Anne vindt zichzelf te dik en is erg onzeker. Ze is verliefd op François, die alleen maar oog heeft voor Floriane. Marie is gefascineerd door Floriane en wordt stilletjes verliefd op haar.
