JEUGD & REVOLUTIE
Asghar Farhadi werd geboren op 7 mei 1972 in Iran, in de stad Homayoun Shahr (later Khomeini Shahr), een paar honderd kilometer ten zuiden van Teheran. Het land stond onder leiding van de sjah, die pro-westers was, maar op dictatoriale wijze het land bestuurde. In 1979 kwam de onvrede over het bewind van de sjah tot een hoogtepunt. Een brede coalitie van onder andere geestelijken en studenten verdreef de sjah en de Iraanse revolutie was een feit.

De consequenties voor het land waren ingrijpend. De machtigste politieke partij was die van de geestelijkheid. Hun leider ayatollah Khomeini kwam aan de macht en maakte van het land een conservatieve, islamitische republiek. De dictatuur van de sjah maakte plaats voor een repressieve religieuze dictatuur gebaseerd op de islamitische wet, de sharia.

Farhadi is altijd in Iran gebleven, terwijl veel van zijn collega’s vertrokken of een beroepsverbod kregen. “Mijn geest hoort thuis in Iran, vooral gezien het werk dat ik doe en de emotionele connectie die ik met het land heb. Ondanks alle problemen die het land heeft, is dat de reden dat ik blijf.”

EDUCATIE
Tijdens Farhadi’s vroege jeugd was Iran een repressief, maar modern en seculier land. In zijn tienerjaren, dus na de revolutie, ontstond zijn interesse voor cinema. Hij sloot zich aan bij een jongerencollectief en hij had een vijftal korte films gemaakt tegen de tijd dat hij naar de universiteit van Teheran ging.

Farhadi studeerde theater en drama aan de universiteit van Teheran en toneelregie aan de Tarbiat Modares universiteit. In deze jaren maakte hij een aantal korte films en twee televisieseries voor de nationale omroep van Iran. De combinatie van theater en film bleek zeer inspirerend te zijn. Die samenhang zou later mooi terug komen in THE SALESMAN, waarin het toneelstuk dat de film zijn naam heeft gegeven (‘Dood van een Handelsreiziger’ van Arthur Miller), haast een personage in de film wordt.

“In het theater leerde ik hoe je met acteurs kunt werken. Om een voorbeeld te geven: In de film A SEPARATION komt een personage voor dat een religieuze vrouw moet voorstellen. In de maanden voorafgaand aan de opnames zou de actrice die het personage moest spelen ook echt die religieuze persoon worden. Ik vroeg haar strikt iedere dag te bidden, dat is dus vijf keer per dag. Ik vroeg haar een chador te dragen, de traditionele lange sluier. Ik vroeg haar niet haar auto te gebruiken en haar contacten met onbekende mannen te beperken. Na een tijdje begon ze zich daadwerkelijk als een religieus persoon te gedragen. Wees niet bang… zodra de film klaar was, keerde ze terug naar wie ze was!"

EEN UNIEKE STIJL
Farhadi snijdt thema’s als sociale klasse, gender en religie in het hedendaagse Iran aan. Het is bijzonder dat hij dat ondanks de censuur vanuit Iran zelf weet te doen. Hij weet zijn sociale betrokkenheid te tonen, zonder dat de overheid ingrijpt.

“Ik vind het belangrijk te praten over de ingewikkelde vraagstukken die invloed op ons leven hebben. Ik denk dat het een belediging van het publiek is om het naar een film te laten kijken en dan een boodschap mee te geven van één zin."

Farhadi begon zijn speelfilmcarrière als (mede)schrijver van LOW HEIGHTS in 2002. De eerste speelfilm die hij ook regisseerde was een jaar later, DANCING IN THE DUST. Zijn internationale doorbraak volgde met zijn vierde film als regisseur: ABOUT ELLY in 2009. De film won, onder andere, de Zilveren Beer op het Filmfestival van Berlijn.

Farhadi toont in zijn films een Iran dat getekend wordt door een vastgeroeste klassenmaatschappij die stand hield in zowel het pre- als postrevolutionaire Iran. Hij filmt de tegenstrijdigheden van het dagelijks leven in het hedendaagse Iran. Daarbij ligt de nadruk op de manier waarop verschillende perspectieven samenhangen met sociale structuren als klasse, religie en gender. De films leveren kritiek op de verdeeldheid van de samenleving, maar vallen op door de subtiele manier waarop ze dat doen.

“De klassieke tragedie is een strijd tussen goed en kwaad. Wij wilden dat het kwaad verslagen werd en het goede zou overwinnen. Maar de strijd in een moderne tragedie is die tussen het goede en het goede. Ongeacht welke kant wint, het breekt ons hart.”

Farhadi heeft Iran nooit afgewezen, de meeste van zijn films zijn diep geworteld in de stedelijke Iraanse samenleving. Hij heeft steeds weer zijn toewijding aan het land uitdrukking gegeven. Niet in de laatste plaats toen hij zijn Oscars won: toen hij de Oscar voor A SEPARATION in ontvangst nam, droeg hij die op aan de Iraanse natie. Toen THE SALESMAN een paar jaar later won, weigerde hij de uitreiking bij te wonen uit protest tegen het Amerikaanse beleid van dat moment,

CENSUUR
Censuur is een groot probleem in Iran. “Elke regisseur vindt zijn eigen weg in hoe daarmee om te gaan. Er wordt gesteld dat beperkingen tot een grotere creativiteit leiden. Ik geloof dat dat op korte termijn wel klopt, maar op langere termijn maken ze de creativiteit kapot.” Dat is voor een deel van Farhadi’s collega’s de reden dat ze in ballingschap leven.

In 2010 werd zijn goede vriend Jafar Panahi beschuldigd van antiregeringspropaganda. Panahi’s films over gemarginaliseerde Iraniërs waren vaak te zien op de grote internationale filmfestivals. Ze waren het regime echter al lang een doorn in het oog en Panahi werd veroordeeld tot zes jaar cel, hij kreeg een beroepsverbod van 20 jaar en mocht het land niet verlaten. De gevangenisstraf werd echter niet uitgevoerd en sindsdien maakt Panahi undergroundfilms die in het westen vertoond worden.

De ervaringen van zijn collega’s benadrukken de bijzondere positie van Farhadi in zijn thuisland. Zijn grote succes, zowel nationaal als internationaal, en de vrijheid om films te maken is uitzonderlijk. “Ik geloof dat kunst, geconfronteerd met censuur, als water op het oppervlak van een steen is. Het water vindt een weg om langs de steen te stromen." Een intrigerende verwoording van zijn visie over het werken in Iran, die Farhadi gaf in een interview met de New York Times. Zijn films vinden die weg langs de steen.

EERSTE OSCAR
Farhadi won zijn eerste Oscar (voor beste buitenlandse film) voor A SEPARATION uit 2011. Dat was de eerste keer dat een Iraanse film deze eer te beurt viel. De film toont een echtpaar dat uit elkaar gaat. Beide partners bepleiten hun zaak voor een islamitische scheidingsrechtbank. Conservatieve krachten in Iran beschuldigden Farhadi er regelmatig van zich op een westers publiek te richten door een negatief beeld van zijn thuisland te schetsen. Dat gaat voorbij aan de nuances die hij in zijn verhalen en personages legt. Hij vertrouwt er op dat zijn publiek, nationaal en internationaal, de diepere betekenissen weet te bevatten.

Het grote internationale succes van A SEPARATION werd niet overal hetzelfde gewaardeerd. Farhadi’s Oscarspeech, waarin hij een vreedzame boodschap verkondigde in tijden van gespannen politieke verhoudingen in zijn thuisland, maakte hem tot een held van veel Iraniërs. Een geplande ceremonie, georganiseerd door Iraanse regisseurs en producenten, werd echter door het ministerie tegengehouden.

Oscarspeech: “Op dit moment kijken veel Iraniërs over de hele wereld naar ons. Ik stel me voor dat ze blij zijn. Ze zijn niet alleen blij vanwege deze belangrijke prijs, of vanwege een film of filmmaker, maar, omdat in een tijd van oorlogstaal, intimidatie en agressie door politici de naam van hun land, Iran, wordt genoemd dankzij haar glorieuze cultuur; een rijke en oude cultuur die verscholen lag onder een dikke laag stof van de politiek."

A SEPARATION was een arthousehit. Farhadi werd een jaar later door Time Magazine uitgeroepen tot één van de 100 meest invloedrijke personen ter wereld. Filmcriticus Roger Ebert was een groot pleitbezorger voor de film: “Schrijver/regisseur Ashgar Farhadi vertelt zijn verhaal oprecht en evenwichtig. Zijn enige agenda lijkt te zijn empathie uit te drukken. A SEPARATION schildert een nuttig portret van het hedendaagse Iran. De film geeft een genuanceerd beeld van het land, en de personages proberen het goede te doen. Wat intrigeert in het scenario, is dat we ons intens betrokken voelen, maar dat het ons nooit vertelt wie goed of slecht zou zijn."

TWEEDE OSCAR EN PROTEST
Twee jaar na A SEPARATION (2011) maakte Farhadi LE PASSÉ met Bérenice Bejo, zijn eerste internationale productie. In de film verlaat het Iraanse hoofdpersonage zijn Franse vrouw en kinderen. De film werd in Cannes genomineerd voor een Gouden Palm.

Voor THE SALESMAN (2016) keerde Farhadi weer helemaal terug naar de Iraanse samenleving. Het leverde hem zijn tweede Oscar voor de beste buitenlandse film op.

Op het filmfestival van Cannes werd de film bekroond voor beste acteur en beste scenario. Dat laatste was vanzelfsprekend van de hand van Farhadi zelf.

Toen THE SALESMAN bij de Oscars begin 2017 won, was Farhadi zelf niet aanwezig, ”uit respect voor de mensen uit mijn land en de zes andere landen die respectloos worden behandeld door de onmenselijke wet die ze de toegang tot de Verenigde Staten ontzegd”.

Toen de kersverse president Trump het inreisverbod voor mensen uit (een aantal) Islamitische landen uitvaardigde, gaf Farhadi meteen aan niet naar de ceremonie te komen. Hij liet zich vertegenwoordigen door twee prominente Amerikaanse Iraniërs. Een paar uur voor de cerenomie begon, sprak Farhadi een groep protestanten in Londen toe via een videoverbinding. De burgermeester van Londen, Sadiq Khan, liet de film vertonen op Trafalgar Square. Het lukte Farhadi om een krachtig statement te maken tegen Trump en zijn beleid. Zijn boycot werd groots opgepakt in de media.

Tijdens de Awards liet hij Anousheh Ansari (succesvol Iraans-Amerikaans zakenvrouw en de eerste vrouwelijke ruimtetoerist) een statement voorlezen: "Het spijt me dat ik vanavond niet bij jullie ben. De wereld verdelen tussen onszelf en onze vijanden creëert angst, een verraderlijke rechtvaardiging van agressie en oorlogen. Deze oorlogen houden democratie en mensenrechten tegen in landen die zelf slachtoffer van agressie zijn. Filmmakers kunnen met hun camera de gedeelde menselijke waarden vastleggen en stereotypen rond nationaliteiten en religies doorbreken. Zij creëren empathie tussen ons en de ander, een empathie die we vandaag de dag meer nodig hebben dan ooit te voren.”

Voorafgaand aan de ceremonie hadden alle genomineerde regisseurs voor beste buitenlandse film een verklaring uit doen gaan die het klimaat van fanatisme en nationalisme in de Verenigde Staten veroordeelde. Naast Farhadi waren dat Maren Ade (TONI ERDMANN), Hannes Holm (A MAN CALLED OVE), Martin Zandvliet (LAND OF MINE) en Bentley Dean en Martin Butler (TANNA). Ongeacht welke film zou winnen, zou de Oscar opgedragen worden aan “alle mensen, kunstenaars, journalisten en activisten die werken aan het versterken van eenheid en begrip en die de vrijheid van uitdrukking en de menselijke waardigheid handhaven, waarden die nu meer dan ooit beschermd moeten worden”.

De Iraanse staatstelevisie wordt zwaar gecensureerd dus de Oscaruitreiking werd niet uitgezonden. Toch had de overwinning van Farhadi ook in Iran zelf impact. Een aantal filmmakers, scenaristen en acteurs schreven een open brief aan een opperrechter tegen de toenemende censuur in het land en de discriminatie en onderdrukking van onafhankelijke cineasten.

Om buitenlandse programma’s te kunnen zien hebben veel Iraniërs een schotel. Uitgerekend toen de Oscaruitzending begon hield de schotel van de Farhadi’s er mee op. Een monteur kon het probleem niet verhelpen. Uiteindelijk wist een vriend aan de andere kant van de stad met een VPN de uitzending op Farhadi’s laptop te tonen. Net op tijd om te zien dat Shirley MacLaine en Charlize Theron de Oscar voor THE SALESMAN bekend maakten!

VAN IRAN NAAR ANDERE CULTUREN
In 2018 regisseerde Farhadi TODOS LO SABEN, zijn eerste film in en over een andere cultuur. De film speelt in Spanje en Javier Bardem en Penélope Cruz vertolkten de hoofdrollen. Met ruim 110.000 bezoekers in Nederland was het een groot succes. Vertoning van de film in Iran zou zeer problematisch zijn. Onder andere de kleding, drank en dansen benadrukken hoe ver van huis Farhadi de film heeft gemaakt.

Met het succes van TODOS LO SABEN kwam natuurlijk ook de vraag of hij nu nog meer films buiten Iran ging maken. “Het zal afhangen van de verhalen die naar me toe komen. Ik zal niet besluiten een film te gaan maken in een bepaald land en dan op zoek te gaan naar een verhaal; ik wacht tot het verhaal me duidelijk maakt waar ik naar toe moet gaan.”

Farhadi staat erom bekend de morele uitdagingen van het leven in zijn thuisland Iran te verweven in de persoonlijke drama's van zijn films. Toch was die stap naar Spanje niet zo groot als hij had gedacht, aldus Het Parool. "Hoe langer ik in Spanje was, hoe meer ik zag dat de Spaanse cultuur juist heel dicht bij de Iraanse ligt. Dat geldt zeker op het vlak van de emoties, maar bijvoorbeeld ook voor de rol van het geloof, ook al is het een andere religie. Daar kon ik me makkelijk in inleven, aangezien religie in Iran altijd onderdeel is van je leven, of je nu gelovig bent of niet."

Farhadi heeft Iran verbonden met de wereld. De wereld kijkt toe en heeft zich aan Farhadi verbonden. Met twee Oscars en talloze andere prijzen, is Farhadi niet meer weg te denken uit de wereldcinema. 

Geraadpleegde bronnen:
Wikipedia, IMDB, The Famous People, Het Parool, De Volkskrant, New York Times

Fotografie:
Dean Podmore, H. Badiee